سلام میرودپشت

محمود هدایتی روشن- کارشناس ارشد معدن

"بـه نـام خـدا"

سـنـد تـوسـعـه روسـتـایـی

رهبران انقلاب اسلامی ایران بنا به شعارها و پیش­زمینه­های ذهنی خود، از ابتدای پیروزی انقلاب، توجهی ویژه به توسعه روستاها مبذول داشته­اند. در آن زمان، نماد این توجه در نهاد تازه تأسیس جهادسازندگی تبلور یافت. اگرچه این نهاد در مدت فعالیت خود نقش عظیمی در سازندگی روستاها ایفا کرد با اینحال بدلایل بسیار، از جمله بالارفتن سطح تحصیلات و آگاهی عمومی روستاییان و بالطبع نیاز به خدمات رفاهی که پیامد احداث جاده­های ارتباطی و از آن مهم­تر ارتباطات رسانه­ای بوده است، مهاجرت از روستاها به شهرها همچنان ادامه دارد بنحوی که ترکیب جمعیتی کشور در شهر و روستا پیش و پس از انقلاب تقریباً معکوس شده است.

اکنون که توسعه روستاها به دغدغه فکری روستانشینان و بلکه مدیران ارشد کشور تبدیل شده است این نگرانی وجود دارد که دست اندرکاران توسعه روستاها بی­توجه به کلان­نگری و تنظیم طرح جامع توسعه، عواقب توسعه نامتوازن را به روستاها سوق دهند.

این نوشته در تلاش است تا راهنمای عمل و هشداری برای کارگزاران توسعه روستاها در سطح مدیران بخش و شهرستان باشد. ناگفته نماند در تهیه و اجرای این سند ضرورت استفاده از "مشاوران مدیریت و توسعه" کاملاً جدی است. فارغ­التحصیلان و مهاجران از روستاها نیز می­توانند در تنظیم سند پیشنهادی توسعه روستا به عنوان منبعی پرکار و پر انگیزه به کار گرفته شوند.

زیرساخت توسعه

در مباحث مربوط به توسعه عمدتاً به موضوع مهمی به نام "زیرساخت­ها­"  اشاره می­شود بدیهی است که توسعه در هیچ بخشی ممکن نخواهد شد مگر اینکه قبلاً زیرساخت­های آن آماده شده باشد. زیرساخت­ها خود به دو دسته تقسیم می­شوند: اول زیرساخت­های نظری (نهادی) و دوم زیرساخت­های فیزیکی (زیربنایی). اما در این نوشته بیشتر به زیرساخت­های نظری توجه شده است و البته به زیرساخت­های فیزیکی نیز، اشاره­ای گذرا خواهد شد.

توسعه پایدار

امروزه دیگر در هیچ حوزه­ای، برنامه­ریزی توسعه، مقدور و مقبول نمی­باشد مگر آنکه "چه"­ای و "چگونگی" توسعه در آن حوزه قبلاً تعریف و اصطلاحاً سند توسعه آن حوزه مشخص شده باشد چرا که توسعه بدون داشتن تصویری دقیق از آنچه که مورد نظر است ممکن است سرانجام به اجرای چند پروژه که بی­ارتباط با نیازها و توانایی­های یک منطقه است ختم گردد و به جرأت می­توان گفت چنانچه توسعه بصورت همه جانبه و با در نظر گرفتن نگاه سیستمیک اجرا نشود در دراز مدت به ضد خود تبدیل شده و نه تنها گرهی از مشکلات را نمی­گشاید بلکه در برخی موارد موجب پیچیده­تر شدن وضع موجود گشته و منابع بسیاری را به هدر خواهد داد. لذا در مباحث مربوط به توسعه، مدت زیادی است که به "توسعه پایدار" اشاره می­شود که در جای خود قابل بحث می­باشد.

آمایش سرزمینی

خوشبختانه در سطح ملی نیز توجه به توسعه پایدار و همه جانبه جدی شده و اخیراً طرح آمایش سرزمینی که البته سابقه­ای دراز مدت در فرهنگ برنامه­ریزی کشور دارد در مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح و در معدودی از استان­ها به پایان کار خود نزدیک شده است. توضیحاً باید اشاره کرد مفهوم آمایش سرزمینی ایجاد تعادل بین سه عنصر انسان، فضاو فعالیت­ می­باشد که با تلفیق دستاوردهای علوم اقتصاد، جامعه­شناسی و جغرافیا، آمارهای هدف­مندی تهیه می­شود که بعنوان سند بالادستی توسعه ملاک عمل قرار می­گیرد.اگر از این مقدمه طولانی بگذریم جهت تدوین سند توسعه روستا باید کارگروه­های ذیل با همکاری نهادهای قانونی از جمله شورای اسلامی روستا تشکیل شوند تا پس از جمع­بندی نظرات آنها "سند راهبردی توسعه" تهیه و اجرا گردد.

 هدف از تشکیل این کارگروه جمع آوری کلیه داده­های مربوط به حوزه جمعیتی، منابع انسانی، کسب وکار و تلفیق آن با استعدادها و منابع طبیعی و جغرافیای انسانی در سطح روستا و تبدیل آن به اطلاعات و نهایتاً کشف قابلیت­ها و محدودیت­های توسعه و تهیه فهرست موضوعات استراتژیک، هدف­های استراتژیک و نهایتاً تدوین استراتژی­های مورد نیاز می­باشد. البته با اندکی مسامحه در این کارگروه موضوع زیرساخت­های فیزیکی نیز    می­تواند مورد بررسی قرار ­گیرد از جمله مسائل مربوط به توسعه شبکه آب، برق، گاز، راه، فاضلاب، آبیاری، و سیستم دفع زباله و تهیه آمار و ارقام مربوط به این موضوعات.

دستاوردهای این کارگروه: کشف وجوه تمایز این روستا با سایر روستاها و کشف برند احتمالی محصولات روستا در تمام زمینه­های تولید و خدمات از جمله صنعتی، کشاورزی، گردشگری، هنری و همچنین بررسی چگونگی توسعه زیرساخت­های فیزیکی در روستا در زمینه­های فوق­الاشاره خواهد بود. بعنوان مثال "طرح یکپارچه­سازی اراضی کشاورزی"که در برخی از شهرهای استان مازندران اجرا شده است را می­توان بعنوان نمونه­ای از طرح­های موفق زیرساختی قلمداد کرد.

اعضا کارگروه: شورای اسلامی روستا+ ده­یار+ هم­یاری مردمی+ ...

 هدف از تشکیل این کارگروه مباحثی همچون امنیت فیزیکی، امنیت روانی، امنیت حقوقی، حقوق شهروندی و امنیت سرمایه­گذاری و در نهایت ایجاد ثبات و برقراری شاخص­های یک جامعه مدنی- نبوی است.

دستاوردهای این کارگروه: تعیین شاخص برای امنیت­های برشمرده شده در فوق که از جمله بهترین شاخص­های موفقیت در این زمینه، نرخ معکوس ترک مخاصمات در روستا می­باشد.

اعضاء کارگروه: بسیج+ هیأت حل اختلاف+ هیأت امناء مساجد+ ...

محورهای فعالیت این کارگروه عمدتاً در حوزه تأمین اجتماعی قرار می­گیرد، تذکراً باید توجه داشت که وجود تضاد طبقاتی و حضور انسان­هایی که از حداقل امکانات زندگی تعریف شده در روستا برخوردار نیستند و در رنج و فقر زندگی می­کنند از موانع جدی توسعه محسوب می­شود. لذا در تهیه سند توسعه باید جهت رفع نیازهای این قشر چاره­اندیشی شود.

دستاوردهای این کارگروه: تعریف و راه­اندازی کسب و کار بر پایه کارآفرینی با استفاده از مواهب طبیعی و استعدادهای انسانی در روستا. در این رابطه می­توان به تشکیل صندوق­های اشتغال، صندوق­­های خیریه، صندوق­های بیمه­ای و صندوق قرض­الحسنه در مقیاس روستا اشاره نمود.

اعضاء کارگروه: هیأت امناء صندوق قرض­الحسنه+ هیأت امناء سایر صندوق­ها+ مالکین بزرگ+

وظیفه این کارگروه فعالیت در تمام زمینه­های آموزش و انتقال مفاهیم، فرهنگ و دانش فنی مرتبط با فرصت­های شغلی روستایی می­باشد هم چنین تقویت ارزش­های اخلاقی و روح دین­داری و سایر حوزه­های اجتماعی فرهنگی نیز شامل وظایف این کارگروه می­باشد.

دستاوردهای این کارگروه: افزایش سطح سواد و سطح مطالعه+ شعور اجتماعی+ سرمایه اجتماعی+ وجدان دینی و اخلاقی+ وجدان کاری+ فهم مفهوم بنگاه­داری+ افزایش بهداشت تن و روان+ ورزش همگانی

اعضاء کارگروه: فرهنگیان+ پزشکان+ اساتید+ روحانیون

این محور با عطف توجه به این موضوع مهم گشوده شده است که اصولاً رشد در تمام زمینه­ها، بدون وجود منابع مورد نیاز اتفاق نمی­افتد و از جمله منابع مهم در کار رشد یک جامعه تأمین سرمایه یا گردش مالی است که البته باید گفت توسعه خود موجب بهره­وری در استفاده از منابع جدید و یا کشف منابع می­شود.

دستاورد این کارگروه: تأمین منابع مالی دولتی در جهت احداث زیربناها+ جذب سرمایه از خارج روستا+ منع و یا تشویق عدم خروج سرمایه از روستا+ ایجاد گردش مالی با راه­های ابتکاری از جمله جذب سرمایه­گذاران به روستا جهت احداث کارخانه یا کارگاه و یا حداقل اسکان موقت در روستا+ اسکان مجدد و حداقل بصورت فصلی و موقت کلیه مهاجرین از روستا

اعضاء کارگروه: بزرگ مالکین+ صاحبان حِرَف+ سرمایه­گذاران+ اساتید

 اجرای موثر شرح وظایف برشمرده شده برای هر یک از کارگروه­ها مستلزم آموزش آنها جهت کسب مهارت­های مسئله­یابی و حل مسئله می­باشد. این کارگروه­ها باید از دیدگاه و تفکر معمول و مرسوم "موضوع محوری" به تفکر "مسئله محوری" سوق داده شوند تا بتوانند در حوزه مرتبط با کار خود آشفتگی­های موجود را شناسایی کنند و ضمن مقایسه با نرم­ها و استانداردهای مورد قبول، طرح ایده­آل و آرمانی حوزه خود را به تصویر بکشند لذا توصیه می­شود پس از تشکیل کارگروه­ها یک دوره آموزشی جهت فراگیری روش­های شناخت وضع موجود و کشف و حل مشکل و تعریف آن بصورت یک مسئله و نهایتاً راهکارهای حل مسئله برای آنها گذاشته شود، که البته این مهم بیشتر از همه در کارگروه آمایش و زیربناها مصداق دارد چرا که نهایتاً همین کارگروه است که سند توسعه روستایی را تهیه می­کند. در حقیقت در تشکیلات توسعه روستاها که در این نوشته بخاطر عدم تطویل و پیچیده شدن، به آن اشاره نشده است، کارگروه آمایش و زیربناها نقش ستاد و اتاق فکر و کارگروه­های دیگر زیر نظر شورای اسلامی روستا نقش صف را اجرا می­کنند. با این حال باید اذعان داشت که کارگروه­های صف نیز به نوبه خود با توجه به اشراف به مسائل روستا لازم است در تهیه "اطلاعات اولیه و پایه" به کارگروه آمایش کمک کنند.

                           عکس زیر جایزه یونسکوبرد

 نوشته شده توسط DR.M.H..Ahmadzadeh در دوشنبه 88/8/25 و ساعت 1:28 عصر | نظرات دیگران()